Cambodja: verborgen verrasingen in het het oerwoud

Het overwegend Boeddhistische koninkrijk Cambodja was zo'n 1000 jaar geleden het centrum van de invloedrijke Khmerbeschaving waarvan de macht zich, buiten het Cambodja van nu, uitstrekte over het huidige Vietnam, Laos en Thailand.

Het artistieke en religieuze centrum lag in het gebied rond Ankor, waar nog altijd de goed bewaard gebleven magistrale tempels een grandeur hebben die je elders in Zuidoost-Azië niet zult vinden. Buiten deze imposante overblijfselen uit het Khmerrijk hebben de Fransen, in koloniale overheersing tijdens de negentiende eeuw, hun invloed kunnen achterlaten op allerlei kleine dingen van het dagelijks leven. Vooral in de hoofdstad Phnom Phen is dit te merken: evenals in Laos is een stokbrood en croissant even gewoon als de kom rijst. Minder fraai is het recente verleden. De bewoners zijn nog maar zeer kort bevrijd van het schrikbewind van Pol Pot en zijn 'Rode Khmer'. Na de periode van isolement heeft het land de grenzen geopend maar het trekt nog weinig bezoekers. De natuur is overweldigend en doordat contacten van buitenaf zo'n lange tijd verbroken waren is de Cambodjaanse leefwijze nog sterk traditioneel, wat een bezoek nu nog zeer bijzonder maakt.

Ankor: de restauratie
Het absolute hoogtepunt uit het Cambodjaanse verleden is zonder twijfel het enorme complex Ankor Wat. Er is nog altijd geen duidelijk beeld van het oude Angkor en zijn bewoners. Van de stenen tempels zijn er ongeveer 100 overgebleven uit de periode tussen de negende en de dertiende eeuw. Het enorme economisch, administratief en religieuze complex werd in de vijftiende eeuw verlaten en overwoekerd door het omringende oerwoud totdat de Franse ontdekkingsreiziger Henri Mouhot aan het einde van de negentiende eeuw het weer ontdekte.

Hij publiceerde vervolgens het boek 'Voyage à Siam et dans le Cambodge' wat grote wetenschappelijke interesse teweeg bracht. De Fransen claimden exclusieve rechten aan de ontdekking en namen de organisatie van herstelwerkzaamheden met grote passie ter hand. De restauratie stagneerde door de bezetting van de Rode Khmer guerrillas die het voor buitenlanders onmogelijk maakte ter plaatse te blijven. Veel van het werk werd in de (te) lange periode van strijd weer ongedaan gemaakt totdat een archeologisch team uit India het werk in 1986 weer oppakte. De UNESCO heeft niet alleen de tempel, maar ook geheel Ankor inmiddels op de lijst tot bescherming van wereldmonumenten geplaatst.

Mouhot; ontdekkingsreiziger
"Geveld door koorts" vermeldt zijn dagboek.Tien dagen later maakte de ontdekkingsreiziger Mouhot zijn laatste aantekeningen van zijn, tot de verbeelding spekende, invloedrijke beschrijving van Angkor Wat. "Een tempel als die van Salomo, gebouwd door een prehistorische Michelangelo die het gehele Griekse en Romeinse erfgoed overtreft".

In 1858 ondernam de geleerde Henri Mouhot zijn expeditie op het vasteland van Zuidoost-Azië. In Cambodja aangekomen werd Mouhot door de koning naar de Khmer-tempels van Angkor, met de ommuurde stad Angkor Thom, gebracht. Tempels overdekt met uitbundige ornamentatie en gevuld met intrigerende beeldhouwwerken en mysterieuze inscripties die getuigden van een welvarende en hoog ontwikkelde beschaving waarvan de Europeanen voordien het bestaan niet hadden vermoed. Mouhot legde, geheel volgens de tijdsgeest, zijn fascinatie met veel gevoel voor romantiek beeldend vast in een pathetisch reisverslag. Daarnaast tèkende hij de mysterieuze schoonheid die hij zag. Hij stierf, geheel volgens de romantische dramatiek, geveld door koorts, ter plaatse, nog werkend aan zijn dagboek. Na de posthume uitgave van zijn werk werd hij door pers en publiek, altijd op zoek naar nieuwe nationale helden, als de 'ontdekker' van Angkor onthaald.

Leonowens; ontdekkingsreizigster
De aantekeningen van Mouhot kwamen ook Anna Leonowens onder ogen. De ondernemende Britse gouvernante aan het Siamese hof (Anna and the King!) ondernam de tocht door het oerwoud van Cambodja. Zij trok van Siam (Thailand) naar het oosten, over het Dangrek-gebergte de binnenlanden van Cambodja in.

Wanneer ze bij Angkor aankomt schrijft ze in even bejubelende woorden als haar voorganger Mouhot:
"De stad die plotseling voor me oprees was verzwolgen door het oerwoud. De begroeiing gaf de pracht van het geheel een extra dimensie, steenhopen vulden de enorme torens, bomen ontsproten aan de scheuren in het metselwerk, reliëfs bedekten de muren en van achter dikke, verstrengelde wortels staarden reusachtige stenen gezichten me aan."

Dit was Ankor, de hoofdstad van het oude Cambodja. Ze schrijft verder over de ruïne van Angkor:
"De tempel torende boven alle andere uit. Om er te komen moesten we over een verhoogde weg een gracht oversteken. Daarna liepen we over de brede toegangsweg met stenen balustrades in de vorm van een veelkoppige cobra's. Door een poort in de buitenmuur betraden we het eigenlijke tempelterrein, een doolhof van binnenplaatsen, kloostergangen en vertrekken. De stenen, zo glad als marmer, waren zonder specie gelegd. Iedere zuil en elke muur was overdekt met reliëfs zodat de hele tempel behangen leek met versteende wandkleden."

Reizen naar Angkor Wat
Aangetrokken door deze mooie verhalen trokken nieuwsgierige en avontuurlijke reizigers naar de Cambodjaanse tempels, en de foto's die zij in de laatste jaren van de negentiende eeuw maakten verhoogden de broeierige belangstelling voor deze onbereikbare plaats. De inmiddels gestarte herstelwerkzaamheden stuitten op opmerkelijk verzet van deze bezoekers. Ze waren ontstemd over de pogingen het overwoekerende oerwoud terug te dringen. Voor hen werden een paar gebouwen ongemoeid gelaten, zodat het beeld gelijk bleef aan de op foto's vastgelegde dromen die ze, eerder thuis hadden gezien.

De weg door Cambodja en naar Angkor is nog steeds niet weggelegd voor mensen die van luxe en comfortabel reizen houden. Het is een avontuurlijke aangelegenheid waarbij je je met jeeps een weg baant over moeilijk begaanbare wegen en door snel groeiend oerwoud. Op de kaart lijkt het simpel; een korte rode lijn rond een meer, met de klinkende naam "International Main Road". In werkelijkheid is het een tocht waarbij je in een jeep over een modderige weg met kuilen en hobbels rijdt. Maar het maakt de hele droom die je had over de ontdekkingsreizigers en de overwoekerde stad eigenlijk zelfs nog aantrekkelijker. Je hebt eindelijk het idee ergens te komen waar de mystiek van vergeten gebieden nog niet verdwenen is.
Je bent even geen toerist maar (ontdekkings)reiziger!

Bekijk de rondreizen door Cambodja.